Jak już wspominaliśmy w jednej z poprzednich publikacji https://przystanchf.pl/czy-dochodzenie-przez-banki-wynagrodzenia-za-korzystanie-z-kapitalu-jest-zgodne-z-polskim-i-europejskim-prawem/ pozytywne rozstrzygnięcia dla frankowiczów spotkały się z kontrofensywą banków. Głównym jej wyrazem były pozwy o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Bardzo często obok żądania tego wynagrodzenia banki niejako “w rezerwie” żądały również waloryzacji kapitału. O niezasadności żądania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału przesądził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. C-520/21. W styczniu tego roku TSUE wypowiedział się również w kwestii waloryzacji.
Niezasadność żądania waloryzacji
12 stycznia 2024 r. w sprawie o sygn. C-488/23 TSUE wydał postanowienie, w którym jednoznacznie wskazał, że banki nie mogą domagać się waloryzacji kapitału. TSUE podkreślił, że w kontekście uznania umowy kredytu zawartej z konsumentem za nieważną w całości, ze względu na znajdujące się w niej klauzule niedozwolone, bank nie może żądać waloryzacji sądowej kapitału.
Trybunał podkreślił, że bank w takiej sytuacji może żądać jedynie zwrotu kapitału z ewentualnymi odsetkami w przypadku opóźnienia. Tym samym TSUE podtrzymał argumentację zawartą w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. i posłużył się nią w kwestii waloryzacji. TSUE kolejny raz zaznaczył, że banki nie mogą liczyć na żadną rekompensatę w związku z unieważnieniem umowy kredytowej.
Skutki postanowienia TSUE
Jest to kolejne orzeczenie TSUE, w którym wskazane jest, że banki mogą żądać jedynie zwrotu kwoty kapitału. TSUE zrobił kolejny krok w przedmiocie zabezpieczenia konsumentów. Kolejne niekorzystne dla banków rozstrzygnięcie TSUE może skutkować wycofywaniem pozwów i nieskładaniem ich w przyszłości. W takim stanie prawnym pozwy te nie będą się najzwyczajniej bankom opłacać.
Kolejny ukłon w stronę frankowiczów
Niewątpliwie wydane przez TSUE postanowienie jest korzystne dla frankowiczów. Otrzymali oni kolejne narzędzie do skutecznej obrony przed bankami stosującymi nieuczciwe praktyki.
Postanowienie TSUE ma istotny wpływ na ochronę konsumentów. Jednocześnie dostarcza wytycznych interpretacyjnych dla sądów krajowych, stąd też jego głos w tak ważnych dla kredytobiorcy kwestiach jest sporym ułatwieniem.
9 marca 2023 r. wprowadzona została nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z nowelizacją, powództwo wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania. Zmiana weszła w życie 15 kwietnia 2023 r. I miała pozytywnie wpłynąć na czas trwania postępowań toczących się z powództwa kredytobiorców.
Czy odniosła jednak spodziewany skutek?
I tak, i nie.
Z jednej strony do dużych sądów, w szczególności Sądu Okręgowego w Warszawie, wpływa obecnie mniej pozwów, na rzecz mniejszych sądów okręgowych.
Z drugiej strony, po fali korzystnych dla kredytobiorców wyroków TSUE wydanych w ubiegłym roku, o których na bieżąco Was informowaliśmy, ruszyła kolejna fala pozwów frankowych, która skutecznie przykryła pozytywne efekty wywołane nowelizacją.
Prawdą jest, że czas trwania postępowań w sprawach frankowych może obecnie trwać do 2 lat, a w Sądzie Okręgowym w Warszawie nawet od 2 do 5 lat. Nie jest to zasadą, ponieważ wiele spraw rozpatrywanych jest w terminie ok. roku od wniesienia pozwu.
Pozywane banki, chciałyby wykorzystać te dane oraz fakt zmniejszonej wydolności sądów powszechnych w sprawach frankowych, by zniechęcić kredytobiorców do wnoszenia kolejnych powództw.
Należy się jednak zastanowić, czy jest czego się obawiać?
Po korzystnych wyrokach TSUE, frankowicze zostali zabezpieczeni na wypadek dłuższego terminu rozpatrywania sprawy z powództwa konsumentów. A czas rozpatrywania spraw w wydziałach cywilnych wzrósł.
W 2024 roku długi czas oczekiwania na wyrok sądu nie powinien być już dla frankowicza problemem. I to z dwóch powodów.
Po pierwsze, kredytobiorcom, którzy spłacili już kwotę nominału kredytu (kwotę wypłaconą przez bank), przysługuje możliwość zabezpieczenia roszczenia. Zabezpieczenie to przybiera formę wstrzymania obowiązku spłaty rat na rzecz banku przez kredytobiorcę do momentu prawomocnego zakończenia procesu. Informowaliśmy Was o tym we wpisie:
Wniosek o zawieszenie rat kredytu frankowego
Krótko mówiąc, kredytobiorca ma możliwość złożenia wniosku o wyrażenie przez sąd zgody na niepłacenie rat kapitałowo-odsetkowych przez czas procesu, które to wnioski w znacznej mierze są przez sądy uwzględniane.
Po drugie, w grudniu 2023 roku TSUE wydał dwa wyroki w sprawach C-140/22 i C-28/22. O skutkach tych wyroków informowaliśmy was już w tych wpisach: https://przystanchf.pl/przedawnienie-roszczen-konsumenta-oraz-moment-naliczania-odsetek-czyli-o-wyroku-tsue-w-sprawie-c-28-22-slow-kilka/https://przystanchf.pl/kolejny-prokonsumencki-wyrok-tsue-dla-frankowiczow-c-140-22/
W wyrokach tych TSUE przesądził, że kredytobiorcy, w przypadku korzystnego wyroku, przysługują odsetki za opóźnienie w spełnieniu przez bank świadczenia żądanego przez kredytobiorcę w ramach procesu. Odsetki te liczone są od wniesienia powództwa do dokonania przez bank zapłaty, niezależnie od podnoszonego przez bank zarzutu zatrzymania.
Przykład:
Pan Jan Kowalski 15 marca 2021 r. wezwał bank do zapłaty z uwagi na nieważność umowy wiążącej go z bankiem XYZ. Bank 20 marca 2021 r. odmówił zapłaty i wskazał, że roszczenia Jana Kowalskiego są niezasadne, z uwagi na fakt, iż umowa jest ważna i dalej obowiązuje. 22 marca 2021 r. Jan Kowalski wniósł powództwo do Sądu Okręgowego w Warszawie, w którym zażądał od banku XYZ zapłaty kwoty 400 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15 marca 2021 r. do dnia zapłaty i ustalenia nieważności wiążącej go z bankiem umowy. W trakcie trwania procesu pozwany bank złożył ewentualny zarzut zatrzymania. Sąd Okręgowy w Warszawie, 6 lutego 2024 r., po niemal 3 latach trwania procesu wydał wyrok, w którym zasądził od pozwanego banku na rzecz Jana Kowalskiego kwotę 400.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 15 marca 2021 r. do dnia zapłaty i ustalił nieważności umowy wiążącej strony. Bank 9 lutego 2024 r. złożył oświadczenie o potrąceniu zasądzonej przez sąd wierzytelności w wysokości 400 000 zł, z wzajemną wierzytelnością przysługującą bankowi z tytułu nominału kredytu wypłaconego kredytobiorcy w wysokości 250 000 zł oraz dokonał zapłaty kwoty 150 000 zł oraz odsetek w wysokości 114 749,03 zł.
Jak więc widać na wskazanym przykładzie pomimo, że proces trwał niemal 3 lata, kredytobiorca otrzymał wysoką rekompensatę w formie odsetek za opóźnienie.
Podsumowując:
– nawet wobec wzrostu przewidywanego czasu trwania procesu w sprawie frankowej, kredytobiorca ma skuteczną możliwość zabezpieczania swoich interesów poprzez zabezpieczenie swojego powództwa. Może to zrobić po to, aby nie spłacać rat przez czas trwania procesu;
– a ponadto może żądać ustawowych odsetek za zwłokę banku w zapłacie.
18 stycznia 2024 roku TSUE wydał istotne rozstrzygnięcie dotyczące kredytów frankowych, otwierając nowy rozdział w walce konsumentów o uczciwe warunki umów kredytowych. Sprawa dotyczyła Getin Noble Banku (sygn. C-531/22).
Badanie uczciwości klauzul umownych
TSUE podkreślił, że sądy krajowe powinny samodzielnie oceniać uczciwość klauzul umownych, zapewniając skuteczną ochronę praw konsumentów na każdym etapie postępowania egzekucyjnego. Jest to istotna zmiana, która ułatwia konsumentom walkę o unieważnienie umów kredytowych zawierających klauzule abuzywne.
TSUE podkreślił, że sądy krajowe powinny z urzędu badać kwestię potencjalnej abuzywności klauzul umownych, zapewniając skuteczną ochronę praw konsumentów na każdym etapie postępowania egzekucyjnego.
Uznawanie rejestru klauzul niedozwolonych
TSUE uznał także, że wpis danej klauzuli do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonych przez UOKiK, umożliwia kredytobiorcy powoływania się na niego w przypadku jego własnej umowy kredytowej. Znacząco ułatwia to późniejsze unieważnienie analogicznych klauzul w innych umowach kredytowych.
Kolejny krok w kierunku rankowiczów
Wydany przez TSUE wyrok przynosi wiele korzyści frankowiczom. Umożliwia im skuteczniejszą obronę przed bankami stosującymi nieuczciwe praktyki.
Decyzje TSUE mają istotny wpływ na ochronę konsumentów i dostarczają wytycznych interpretacyjnych dla sądów krajowych, stąd też jego głos w tak ważnych dla kredytobiorcy kwestia jest nie lada ułatwieniem.
Wydany pod koniec ubiegłego miesiąca wyrok dostarcza jednoznacznych wytycznych interpretacyjnych dla sądów krajowych. Dzięki niemu kredytobiorcy mają większe szanse na skuteczne unieważnienie umów kredytowych.
14 grudnia 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie C-28/22, w którym po raz kolejny, w sporze pomiędzy bankami a konsumentami, poparł stanowisko kredytobiorców.
TSUE potwierdził stanowisko wyrażone w wyroku z 7 grudnia 2023 roku w sprawie C-140/22 (o którym nieco szerzej pisaliśmy tutaj: https://przystanchf.pl/kolejny-prokonsumencki-wyrok-tsue-dla-frankowiczow-c-140-22/), że termin wymagalności roszczenia konsumenta wynikającego z nieważności umowy rozpoczyna się z dniem wezwania przedsiębiorcy do zapłaty.
Pogląd ten wpływa również na termin rozpoczęcia naliczania odsetek od roszczenia przysługującego konsumentowi.
Odsetki te należy naliczać od dnia wezwania przedsiębiorcy do zapłaty. A nie tak, jak dotychczas przyjmowały niektóre polskie sądy, że od dnia złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o znajomości skutków wynikających z nieważności umowy.
O czym jeszcze orzekł TSUE?
TSUE w wyroku w sprawie C-28/22 orzekł dodatkowo, że skorzystanie przez bank z zarzutu zatrzymania nie może wstrzymywać naliczania odsetek dla frankowiczów.
Stosowanie tego zarzutu przez banki przestanie być opłacalne, co powinno uprościć procesy sądowe.
A to dobre wieści 🙂
TSUE po raz kolejny prokonsumencko wypowiedział się w sporze pomiędzy bankiem a konsumentami, którzy zaciągnęli kredyt powiązany z kursem CHF.
7 grudnia 2023 roku Tryunał ten przesądził, że:
-> konsument nie musi składać przed sądem sformalizowanego oświadczenia o świadomości skutków, wynikających z nieważności umowy kredytowej;
-> bieg roszczenia rozpoczyna się od dnia wezwania banku do zapłaty;
-> konsument ma prawo do zwrotu pełnej wartości swoich roszczeń, bez pomniejszenia jej o równowartość odsetek.
Sąd krajowy nie może uzależniać skorzystania przez konsumenta z przysługujących mu praw od złożenia przez niego oświadczenia, że nie chce być związany nieuczciwymi warunkami umowy. Dodatkowo, roszczenie konsumenta o zwrot świadczeń, które spełnił na podstawie nieważnej umowy kredytu, nie może zostać obniżone o równowartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi, gdyby umowa kredytu była ważna.
Dotychczasowa praktyka orzecznicza części sądów powszechnych, będąca pokłosiem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 7/21), oparta była na zasadzie tzw. bezskuteczności zawieszonej.
Głównym zagadnieniem poruszonym w tej uchwale, mającej moc zasady prawnej było to, kiedy oba roszczenia stają się wymagalne. W uproszczeniu – Sąd Najwyższy odpowiadał na pytanie, jakie są terminy płatności dla wzajemnych świadczeń banku i kredytobiorcy.
Upływ terminu płatności (a więc powstanie stanu wymagalności roszczenia) powoduje, że każda strona ma prawo domagać się od swego dłużnika odsetek za opóźnienie, od dnia wymagalności roszczenia.
Ponadto, od daty wymagalności roszczenia rozpoczyna się również bieg okresu przedawnienia. Po upływie okresu przedawnienia, wierzyciel nie może skutecznie odzyskać swoich pieniędzy.
W polskim prawie cywilnym przyjmuje się, że w przypadku świadczeń nienależnych (czyli np. wynikających z nieważnej umowy) wymagalność roszczenia, powstaje z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty.
Sąd Najwyższy na gruncie spraw frankowych, przyjął jednak odmienne stanowisko i uznał, że kredytobiorca może dochodzić odsetek za opóźnienie dopiero:
-> od momentu, kiedy w toku procesu złoży stosowne oświadczenie o tym, iż nie wyraża woli, aby umowa była dalej skuteczna;
-> gdy jest świadomy skutków żądania o ustalenie nieważności umowy.
Zastosowanie konstrukcji bezskuteczności zawieszonej prowadziło do tego, że wiele sądów powszechnych „obcinało” okres odsetkowy sprzed złożenia takiego oświadczenia, pozbawiając tym samym kredytobiorców odsetek za wiele miesięcy prowadzenia procesu sądowego.
Co więcej, to od daty wymagalności roszczenia rozpoczyna się również bieg okresu przedawnienia. Skoro więc TSUE wskazał, że termin wymagalności roszczenia należy oznaczyć, zgodnie z zasadami wynikającymi z kodeksu cywilnego, na dzień wezwania dłużnika do zapłaty, to można również wskazywać, że od tego dnia będzie rozpoczynał się bieg terminu przedawnienia o zwrot kapitału kredytu banku, który trwa 3 lata.
W przypadku procesów trwających dłużej niż 3 lata, może okazać się, że roszczenie banku o zwrot kapitału kredytu jest już przedawnione.
Nowy Rok to dobry czas, aby jeszcze raz przeanalizować swoją sytuację, zarówno prawną, jak i finansową!
Zwłaszcza, że 2023 rok był dla Frankowiczów przełomowy.
A to dlatego, że:
1) zapadło kilka, bardzo ważnch wyroków TSUE;
2) polskie Sądy odnotowały rekordowe statystyki w zakresie spraw frankowych oraz wydały szereg, korzystnych dla kredytobiorców wyroków.
Przełomowe wyroki TSUE w 2023 roku
Serię przełomowych wyroków w 2023 roku TSUE, zapoczątkowały wyroki z 15 czerwca w sprawach C-520/21 oraz C-287/22.
W sprawie C-520/21 TSUE przesądził, że w przypadku nieważności umowy kredytu z powodu jej nieuczciwych postanowień, bank nie może domagać się od konsumenta zapłaty żadnych kwot ponad faktycznie wypłacony kapitał.
Wyrok ten uniemożliwił bankom dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału oraz waloryzacji wypłaconego kapitału kredytu.
W sprawie C-287/22 TSUE zadecydował, że sądy powinny uwzględniać wnioski o zabezpieczenie spłaty rat kredytu na czas trwania procesu. To z kolei oznaczało, że frankowicz na czas zainicjowanego przez siebie procesu nie musi spłacać rat kredytu aż do rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd.
O skutkach tych wyroków informowaliśmy was w tym wpisie:
Na drugim miejscu należy wskazać wyrok TSUE z 7 grudnia (C-140/22) przesądzający o tym, że konsument może domagać się zwrotu świadczeń, które spełnił na podstawie umów z abuzywnymi postanowieniami.
Orzeczenie te zakwestionowało dotychczasową praktykę sądów powszechnych, która przyjmowała, że wymagalność roszczenia, kredytobiorcy następuje z dniem złożenia oświadczenia, że nie chce on być związany nieuczciwym warunkiem umownym. Skutkiem tego wyroku, powinno być zaprzestanie przez sądy powszechne stsowania dotychczasowej praktyki, w ramach której sądy zasądzają odsetki za opóźnienie na rzecz kredytobiorców od dnia złożenia ww. oświadczenia, a nie od dnia wezwania banku do zapłaty.
W związku z powyższym wyrokiem pozostaje również wyrok z 14 grudnia, w sprawie C-28/22. TSUE przesądził w nim, że bieg przedawnienia roszczeń banku rozpoczyna się w tym samym momencie co konsumenta. Termin ten rozpoczyna bieg od wezwania banku do zapłaty.
TSUE wskazał w nim również, że skorzystanie z zarzutu zatrzymania nie może wstrzymywać naliczania odsetek dla frankowiczów. Stosowanie tego zarzutu przez banki przestanie więc być opłacalne, co powinno uprościć procesy sądowe.
Podsumowując, w 2023 roku TSUE obalił twierdzenia banków, że w przypadku ustalenia nieważności umowy powiązanej z CHF, przysługują im ww .roszczenia względem kredytobiorców.
Pogłębienie przez Trybunał dotychczasowej prokonsumenckiej linii orzeczniczej, może być kolejnym argumentem za wystąpieniem z Twoimi roszczeniami przeciwko bankowi w Nowym Roku.
Rekordowa liczba spraw frankowych w 2023 roku
W okresie od I do III kwartału roku 2023 sądy powszechne zarejestrowały napływ aż 58.670 nowych pozwów, kwestionujących umowy kredytów waloryzowanych walutą obcą, z czego:
– 57.932 dotyczyło kredytów frankowych;
– a 738 kredytów powiązanych było z innymi walutami obcymi.
Ministerstwo Sprawiedliwości nie opublikowało jeszcze danych za ostatni kwartał 2023, ale można zakładać, że w 2023 roku padnie rekord pod względem ilości nowych spraw frankowych.
Taki stan rzeczy w dużej mierze spowodowany jest serią prokonsumenckich wyroków TSUE, o których informowaliśmy Was na bieżąco na naszej stronie.
Stabilizacja wysokich rat
Frank szwajcarski, w ostatnim kwartale roku 2023 wyraźnie się umocnił – nie tylko względem złotego, ale rówież dolara.
Rok 2023 nie zakończył się najlepiej dla frankowiczów, spłacających raty kredytu. 29 grudnia 2023 r. kurs franka szwajcarskiego wzrósł do 4,68 zł.
Co więcej, analitycy finansowi przewidują, że szwajcarski bank centralny, nie będzie obniżał stóp procentowych, nawet pomimo spadku inflacji. W związku z dalszym przewidywanym wzrostem kursu CHF oraz utrzymaniu stóp procentowych na obecnym poziomie, należy spodziewać się utrzymania, a nawet wzrostu wysokich rat dla kredytobiorców frankowych.
Rozwiązaniem tej sytuacji może być, wszczęcie postępowania sądowego, w którym będziesz dochodzić ustalenia nieważności umowy i uzyskania postanowienia o zabezpieczeniu, które pozwoli Ci uniknąć spłaty rat kredytu na czas trwania procesu.
Więcej w tym temacie możesz przeczytać w naszym poprzednim wpisie:
Podsumowując:
– utrzymujące się na wysokim poziomie raty kredytu;
– rekordowe statystyki frankowiczów występujących w procesach sądowych;
– i ugruntowanie prokonsumenckiej linii orzeczniczej TSUE,
są wystarczającymi argumentami do tego, aby w noworocznym okresie wystąpić z przysługującymi Ci roszczeniami, wynikającymi z zawartej przez Ciebie umowy kredytu waloryzowanego kursem walut obcych.
Zacznijmy może od odpowiedzi na pytanie, dlaczego banki pozywają frankowiczów?
Nie tak dawno, kiedy korzystnych wyroków frankowiczów było znacznie mniej, banki nie podejmowały działań przeciwko swoim klientom. Jednak ostatnie lata, a w szczególności rok 2020 i 2021 przyniosły frankowiczom dużo wygranych z bankami. Fala kolejnych pozwów i takich wyroków została przez banki uznana za ryzyko, które istotnie może zatrząść kondycją finansową całego sektora bankowego. Z tych względów banki rozpoczęły kontrofensywę polegającą na pozywaniu swoich klientów o zwrot wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kapitału.
Niezasadność pozywania kredytobiorców po uznaniu umowy kredytowej za nieważną
Wydaje się, że banki po uznaniu umowy za nieważną, nie powinny mieć prawa do dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału udostępnionego na podstawie tej umowy. Wynika to zarówno z zasad ogólnych prawa cywilnego, jak i z przepisów unijnych.
Ochrona konsumentów, która jest fundamentem wielu regulacji unijnych, ma na celu zapewnienie równowagi między stronami umowy, szczególnie w przypadku umów kredytowych, gdzie mocniejszą stroną jest bank. Patrząc również przez pryzmat zasad współżycia społecznego takie wynagrodzenie nie powinno przysługiwać bankom. Skoro bank stworzył umowę, w której znajdowały się klauzule niedozwolone to powinien ponieść tego konsekwencje. Nie wydaje się zasadnym ani słusznym karanie kredytobiorcy za wadliwie sporządzoną umowę.
Pozwy banków o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału na gruncie prawa polskiego i unijnego
Takie postępowanie banków, w szczególności wobec konsumentów, uznać należy za pozbawione podstawy prawnej i zmierzające do nadużycia.
Unieważnienie wadliwej umowy kredytu we frankach ma na celu naprawienie szkody u kredytobiorcy i odstraszenie banku od przygotowywania wadliwych umów zawierających klauzule niedozwolone. Pozywanie przez banki swoich klientów zmierza do uzyskania tego, co bank utracił w wyniku swojej nieuczciwości przy zawieraniu umowy kredytu z kredytobiorcą.
Kredytobiorca w pierwszej kolejności może liczyć na ochronę zgodnie z polskim porządkiem prawnym. Polskie Sądy wydają coraz więcej wyroków dotyczących wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Argumentują w nich, że nie istnieją podstawy prawne do żądania od kredytobiorców wynagrodzenia za korzystanie z kapitału w jakiejkolwiek wysokości.
Kredytobiorcy mogą liczyć również na ochronę prawa unijnego, w tym poszczególnych przepisów wynikających z Dyrektywy EWG 93/13.
Na straży prawa i w ochronie kredytobiorców pozostaje również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wyroku z 15 czerwca 2023 roku w sprawie o sygn. C-520/21 Trybunał stwierdził, że banki nie mogą żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Inaczej rzecz ujmując, Trybunał wskazał, że banki nie mogą żądać od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału ani innych opłat dodatkowych, które miałyby być jakimś rodzajem rekompensaty.
Podsumowując, niezasadność pozywania kredytobiorców przez banki wynika z zasad ogólnych polskiego prawa oraz z przepisów unijnych dotyczących ochrony konsumentów. Banki powinny respektować orzeczenia sądów, które:
-> uznają umowy za nieważne;
-> wyrażają pogląd, zgodnie z którym na kredytobiorcę nie powinny być nakładane żadne dodatkowe obciążenia, zwłaszcza gdy są to konsekwencje naruszeń ze strony banku.
Zasady dziedziczenia kredytu zarówno w przypadku, w którym:
-> kredytobiorca nie sporządził testamentu;
-> jak i wtedy kiedy taki testament został sporządzony;
zawiera Kodeks cywilny.
Na skutek śmierci kredytobiorcy jego prawa i obowiązki przechodzą na rzecz jednej lub nawet kilku osób. Wówczas to spadkobiercy są zobowiązani do terminowej zapłaty raty. Jednocześnie to oni zyskują możliwość pozwania banku z powodu wadliwej umowy kredytu.
Aby spadkobierca mógł pozwać bank niezbędne będzie uzyskanie dokumentu potwierdzającego, iż jest się spadkobiercą po zmarłym kredytobiorcy. Może to być:
-> bądź postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku;
-> lub akt notarialny poświadczenia dziedziczenia.
Wyżej wskazane dokumenty potwierdzają, kto i w jakim ułamku wstąpił w prawa i obowiązki zmarłego kredytobiorcy.
W tym miejscu nasuwa się pytanie – czy pozostający przy życiu współkredytobiorca może dochodzić ustalenia nieważności umowy samemu bez udziału spadkobierców?
Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Wszystko ze względu na brak ustalonej linii orzeczniczej sądów powszechnych (okręgowych i apelacyjnych).
Do niedawna ww. sądy stały na stanowisku, że dochodzenie tego rodzaju roszczenia możliwe jest jedynie łącznie przez pozostałego kredytobiorcę i spadkobierców. Jednak w dniu 19 października 2023 r. Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. Akt: III CZP 12/23 podjął uchwałę, w której przyjął stanowisko przeciwne, do tego, które przyjmowały sądy powszechne do tej pory. Sąd Najwyższy we wskazanej uchwale wskazał, że:
“w sprawie przeciwko bankowi o ustalenie nieważności umowy kredytu nie zachodzi po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne wszystkich kredytobiorców”.
Najkorzystniejszą sytuację, stanowi więc taka, w której powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu zostanie wytoczone przez żyjącego kredytobiorcę oraz spadkobierców zmarłego, drugiego kredytobiorcy. Biorąc jednak pod uwagę najnowsze orzeczenie Sądu Najwyższego należy wskazać, że z takim powództwem może wystąpić również pozostały przy życiu kredytobiorca samodzielnie.
Gdyby śmierć kredytobiorcy nastąpiła, już w trakcie trwania sprawy frankowej, sytuacja pozostałego przy życiu kredytobiorcy, w takim procesie ulega jedynie nieznacznej zmianie. Proces zostanie bowiem zawieszony do momentu, aż ustalone zostanie dziedziczenie kredytu i spadkobiercy dołączą do sprawy.
Czy sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej pozbawia mnie statusu konsumenta?
Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej.
Art. 221 k.c. wskazuje, że:
“za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”.
Art. 431 k.c. wskazuje zaś, że:
“przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”.
Z definicji tych wynika, że status konsumenta bądź przedsiębiorcy przyznawany jest danemu podmiotowi, w zależności od typu stosunku prawnego, którego dotyczy, nie przynależy zaś do konkretnego podmiotu “raz na zawsze”.
Status konsumenta, może posiadać jedynie osoba fizyczna. Jeżeli więc zawierałeś umowę kredytu frankowego, działając jako wspólnik, bądź członek zarządu spółki to w sporze z bankiem nie zostaniesz potraktowany jako konsument (co nie niweczy Twoich szans na dochodzenie swoich roszczeń).
Wyjaśnimy Ci na przykładzie, w jaki sposób sąd dokonuje weryfikacji statusu konsumenta w procesie przeciwko bankowi:
Pan Krystian zawarł z bankiem umowę kredytu indeksowanego kursem waluty CHF, a za uzyskane z kredytu środki kupił mieszkanie i przez 3 lata mieszkał w tym mieszkaniu wraz z żoną i dziećmi. Następnie dokonał zakupu innego mieszkania, a to, w którym mieszkał dotychczas, wynajął. W takiej sytuacji Pan Krystian, zawierając umowę z bankiem, zawarł umowę jako konsument.
Przy ustalaniu, czy kredytobiorcy przysługuje w danej sprawie status konsumenta, sąd w pierwszej kolejności ustala jaki zamiar miał kredytobiorca, zawierając umowę kredytu. Jeśli zatem kredytobiorca zaciągnął kredyt z zamiarem zamieszkania w kupowanej nieruchomości, to będzie traktowany jak konsument. Jeśli natomiast w chwili zawierania umowy kredytu kredytobiorca wiedział, że kupuje daną nieruchomość w celu jej wynajęcia – będzie traktowany jak przedsiębiorca.
Dlatego, jeśli:
– zamieszkiwałeś w kredytowanej nieruchomości;
– a następnie okoliczności życiowe zmusiły Cię do wynajęcia tej nieruchomości;
nie będziesz przez sąd traktowany jako przedsiębiorca.
Ze stanu faktycznego takiej sprawy wynika bowiem jasno, że kredytobiorcy zaciągnęli kredyt na zaspokojenie swoich potrzeb mieszkaniowych, a tylko w wyniku okoliczności późniejszych, nieruchomość wynajęli.
Nie będzie traktowany jak przedsiębiorca, również taki kredytobiorca, który nabył kredytowaną nieruchomość w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, a jednocześnie jej część przeznacza na wykonywanie działalności gospodarczej (np. gabinet lekarski, biuro księgowe itp.).
Zgodnie z definicją konsumenta przytaczaną już na początku niniejszego artykułu, za konsumenta uważana jest osoba, która zawiera z przedsiębiorcą (w tym przypadku – bankiem) czynność, która, chociaż w części przeznaczona jest na jej cele prywatne. Oznacza to, że dopóki w kredytowanej nieruchomości kredytobiorca zamieszkał, będzie traktowany przez prawo jak konsument. Nie ma w takich okolicznościach znaczenia to, że w części nieruchomości prowadził działalność gospodarczą. Tym bardziej więc nie straci statusu konsumenta osoba, która w miejscu zamieszkania jedynie zarejestruje działalność gospodarczą, którą faktycznie wykonuje poza domem.
Nawet w przypadku, gdy sąd uznałby, że danej osobie nie przysługuje w ramach stosunku prawnego z bankiem status konsumenta to, choć nie będą miały wówczas zastosowania przepisy dot. postanowień niedozwolonych, taki kredytobiorca również może oczekiwać korzystnego wyroku sądu.
Niezależnie bowiem od zastosowania przepisów dot. postanowień niedozwolonych, w polskim porządku prawnym zasada swobody umów podlega pewnym ograniczeniom, a naruszenie równowagi kontraktowej jest jednym z ograniczeń wspomnianej zasady. Takie ukształtowanie stosunku prawnego, które w sposób blankietowy ujmuje wysokość zobowiązania kredytobiorcy, według wielu wypowiedzi judykatury uznawane jest za takie naruszenie równowagi kontraktowej, które jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W związku z tym tak ukształtowany stosunek prawny jest nieważny, nawet gdy kredytobiorca jest przedsiębiorcą.
To podsumujmy:
jeżeli w dniu zawarcia umowy kredytowej prowadziłeś działalność gospodarczą, to fakt ten jeszcze nie przesądza o tym, że posiadasz status przedsiębiorcy.
Ponadto – nawet jeśli nie zostaniesz w danej sprawie uznany za konsumenta, istnieje szeroka argumentacja, którą można przytoczyć w celu poparcia powództwa skierowanego przeciwko bankowi.
Podstawę do uregulowania wzajemnych roszczeń stron stanowi wyrok:
→ stwierdzający nieważność umowy;
→ oraz zasądzający na Twoją rzecz kwotę, o którą wystąpiłeś w pozwie.
Pierwszym pytanie, które przychodzi na myśl po uzyskaniu ww. orzeczenia to – jak dokonać rozliczenia z pozwanym bankiem?
Dość powszechne i zresztą słuszne jest przekonanie, że nieważność umowy oznacza, iż obie strony powinny dokonać zwrotu wzajemnych świadczeń. To oznacza, że bank powinien zwrócić wszystkie kwoty otrzymane od kredytobiorcy, a kredytobiorca powinien zwrócić kwotę otrzymanego kredytu.
Dlatego należy również zastanowić się nad tym, jak dokonać rozliczenia z bankiem wzajemnych roszczeń, w taki sposób, aby ograniczyć ilość transakcji pomiędzy konsumentem a bankiem do koniecznego minimum.
W tym miejscu z pomocą przychodzi znana z Kodeksu cywilnego instytucja prawa potrącenia.
Żeby móc skorzystać w danej sytuacji z prawa potrącenia, muszą zachodzić następujące przesłanki:
1) dwie osoby muszą być wobec siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami;
2) przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku;
3) obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
W naszej ocenie, w przypadku wygranej z bankiem, zachodzą przesłanki do skorzystania z prawa potrącenia. A co więcej – skorzystanie z niego będzie dla Ciebie korzystne.
Dla przykładu:
Sąd Apelacyjny w Szczecinie 13 października 2023 r. wydał prawomocny wyrok, w którym oddalił apelację banku. To oznacza, że wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie (a więc Sądu I instancji), stwierdzający nieważność umowy kredytu i zasądzający na rzecz Jana Nowaka od banku kwotę 250.000 zł, jest prawomocny. Jan Nowak w 2008 r. zawarł z bankiem umowę kredytu indeksowanego do waluty CHF. Bank wypłacił Janowi Nowakowi kwotę 240.000 zł. Jan Nowak zastanawia się, w jaki najprostszy sposób może dokonać rozliczenia z bankiem wzajemnych roszczeń.
W opisywanym wyżej przykładzie, Janowi Nowakowi przysługuje prawo potrącenia. Jan Nowak jest wierzycielem banku w zakresie kwoty 250.000 zł. Z drugiej jednak strony bank jest wierzycielem Jana Nowaka w zakresie kwoty 240.000 zł. W powyższym przykładzie zachodzi przesłanka nr 1 opisywana powyżej. Ponadto przedmiotem obu wierzytelności pozostają pieniądze, w związku z czym zachodzi również przesłanka nr 2. Co więcej, wierzytelność Jana Nowaka wobec banku wynika z prawomocnego orzeczenia sądu. Bank zaś, na podstawie tego samego orzeczenia ma świadomość faktu, iż umowa łącząca strony jest nieważna, a więc wie, że powinien rozpocząć dochodzenie swojego roszczenia o zwrot wypłaconej kwoty kredytu. Wobec powyższego również przesłanka nr 3 jest spełniona. Jan Nowak może więc złożyć pisemne oświadczenie o skorzystaniu z prawa potrącenia, po którego złożeniu wzajemne wierzytelności umorzą się do kwoty wierzytelności niższej. A więc bank pozostanie dłużnikiem Jana Nowaka co do kwoty 10.000 zł. I to tę kwotę bank zobowiązany jest zapłacić Janowi Nowakowi.
Jak wskazaliśmy w powyższym przykładzie, w celu skorzystania z prawa potrącenia należy złożyć pisemne oświadczenie. Skutkiem skorzystania z prawa potrącenia będzie wzajemne umorzenie się wierzytelności do kwoty tej wierzytelności, która jest niższa. Takie rozwiązanie znacznie ułatwi proces rozliczenia z bankiem, bowiem po dokonaniu potrącenia pozostaje tylko jedno roszczenie w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy oboma wierzytelnościami.
Masz więcej pytań? Chętnie na nie odpowiemy!